رنج همواره همزاد اندیشه بوده است. اندیشه اگر خالص و با وسعت دید باشد همچو زمین‏لرزه‏ای خانه تفکرات صاحبش را خواهد لرزاند. لازمه یک اندیشه خالص، آزادی فکر از بند زنجیرهای ذهنی است. زنجیرهایی که فکر انسان سال‏ها با آنها خو گرفته و گاه فریبکارانه خود را ضامن حیات سالم فرد جا می‏زنند.
شکستن این زنجیرها طوفانی در درون آدمی به پا می‏کند که شاید سال‏ها روی آرامش را به خود نبیند. از دست دادن آرامشی که زیر سایه باورهای غیرقابل انکار ثمر داده بود برای کسی که کمر همت برای سم‏پاشی باغستان ذهن خود بسته اولین رنج است. بسیاری از ما که دل و دین در گرو فرد، گروه یا تفکر خاصی داریم و تردید در دلربایی دلدار خود را جفای کفرآلود می‏دانیم ناخودآگاه برای حفظ همین آرامش است که چشم خود را بر اندیشه‏های دیگر می‏بندیم.
تحقق اندیشه خالص و عمیق در گرو کنار گذاشتن باورهایی است که ضروری پنداشته شده‏اند و مهم‏تر از آن تجدیدنظر در پیش‏فرض‏ها است. چرا که باورها فرزندان پیش‏فرض‏ها هستند. پاکسازی فکر از گردوغبار عادت و چیدن دوباره کتابخانه ذهن کار بسیار دشواری است. این دشواری برای تفکر خاص یا گروه خاصی نیست. چه روشنفکران و چه بنیادگرایان هر دو ممکن است رنج از دست دادن آرامش را به جان نخرند. بنیادگرا شک در باورهای قبلی خود را کفر و گمراهی بداند و از این کار سر باز زند. روشنفکر هم در بند عرف معمول روشنفکری اسیر شود و شنا در مسیر خلاف موج معمول صنف خود را خلاف اصول منورالفکری بداند؛ گرچه همیشه دم از آزادفکری زند.

دست‏آخر اینکه تفکر در هر زمینه اعم از مذهبی، سیاسی، اعتقادی یا شخصی مستلزم آزادفکری است و بدون آن کاروان اندیشه در دیار امنی منزل نخواهد کرد. آزاد‏فکری خانه‏های فرسوده شهر ذهن را ویران می‏کند. اما نباید از این خرابی ترسید تا به جای آن قصرهای زیبا و فراخ ساخته شود.